Những ‘quái kiệt’ tạo nên sự vĩ đại của vương triều Trần

Tranh vẽ Trần Quốc Toản của họa sĩ Thành Phong.

Ghi chép lịch sử không thể tránh khỏi bị ảnh hưởng bởi quan niệm đương thời, thời đại này bác bỏ thời đại trước, vô tình làm công tội của tiền nhân chưa thể phân minh. Bởi vậy, những diễn đàn nghiên cứu lịch sử luôn khuyến khích góc nhìn đa chiều, mở ra những cuộc đối thoại trên tinh thần tôn trọng sự thật.

Trên tinh thần đó, nhiều kiến giải mới mẻ về các danh tướng triều Trần đã được thảo luận tại buổi ra mắt sách Danh tướng triều Trần trong ba lần đại thắng Nguyên – Mông của nhà văn Phùng Văn Khai.

Tranh vẽ chân dung Phạm Ngũ Lão – một danh tướng cũng được thảo luận trong cuốn sách của nhà văn Phùng Văn Khai. Ảnh: Báo Người Hà Nội.

Vị Quốc sư kẻ khen người ghét

Cách đây 800 năm, vương triều Trần thành lập. Đây là một vương triều vĩ đại trong lịch sử Việt, vừa có võ công, vừa có văn hiến, vừa có hiền tài, mà theo tác giả Phùng Văn Khai nhận định là triều đại “vừa sinh Phật vừa sinh thánh, một triều đại minh bạch bậc nhất”.

Sử sách còn ghi, triều đại nhà Trần nổi tiếng với cuộc chuyển giao quyền lực có một không hai trong lịch sử, với những chiến công hiển hách trong ba lần đại thắng Nguyên – Mông. Tuy vậy, ngoài những trận đánh vang danh hậu thế, thời đại này cũng gây nhiều tranh cãi với giới nghiên cứu, đặc biệt là hai nhân vật Trần Thủ Độ và Trần Khánh Dư. Cuốn sách đã đưa ra nhiều kiến giải đáng chú ý về hai nhân vật này, từ góc độ của chính nhà văn Phùng Văn Khai, kết hợp chia sẻ của nhiều nhà nghiên cứu lịch sử.

Trước hết, Thống quốc Thái sư Trần Thủ Độ là nhân vật “kẻ bênh, người ghét”. Theo nhà văn Phùng Văn Khai, người cho rằng ông có công lao lớn dựng nước, người khép ông vào tội loạn đảng, mưu mô giảo quyệt quỷ khốc thần sầu. Tuy nhiên, Phùng Văn Khai cho rằng những gì Trần Thủ Độ làm là một “tất yếu lịch sử”, và bởi thế nên cần có cái nhìn độ lượng hơn nữa với ông.

Cuốn sách Danh tướng triều Trần trong ba lần đại thắng Nguyên – Mông. Ảnh: Thúy Hạnh.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Sơn cho rằng trong con mắt nghiêm khắc của sử gia trung đại ở Việt Nam hay các nước phương Đông, thông thường các sử gia thường viết sử theo quan điểm của “Nho giáo cực đoan chính thống”. Bởi vậy, lịch sử phê bình Trần Thủ Độ là hợp với quy luật, logic Nho giáo. Nhưng với con mắt, quan điểm hiện đại, có thể thấy Trần Thủ Độ không đáng bị sử gia trung đại phê phán nặng nề tới vậy.

Nhà nghiên cứu cho rằng xét trên toàn cục ở góc độ chính trị học và với lịch sử kháng chiến chống ngoại xâm, cần thấy công lao của Trần Thủ Độ rằng ông đã thống nhất được quốc gia dân tộc Đại Việt, chống được ngoại xâm. “Theo tôi, Trần Thủ Độ là danh nhân văn hóa vì chính ông là người đặt nền móng cho các vấn đề văn hóa của Đại Việt thời Trần thế kỷ 13 phát triển rực rỡ”, ông Nguyễn Văn Sơn nhận định.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Sơn và nhà văn Phùng Văn Khai đều đồng tình rằng cần có những hành động khẳng định đúng công lao của Trần Thủ Độ, thí dụ như khu tượng đài, tiểu thuyết lịch sử, thơ ca, phim ảnh về Trần Thủ Độ để có góc nhìn đa chiều hơn về nhân vật này.

Danh tướng Trần Khánh Dư – vừa là mãnh tướng, vừa làm văn, vừa là “con buôn”

Trần Khánh Dư từng có công đánh giặc, được vua Trần lập làm thiên tử nghĩa nam (con nuôi của vua). Sau lại bị xử tội thông dâm với công chúa. Khi bị phế truất, ông làm nghề buôn bán kiếm sống. Trong con người Trần Khánh Dư luôn song hành hai cá tính – một mãnh tướng phụng sự đất nước, một con buôn sành sỏi bị nhiều người khinh ghét.

Tính cách “con buôn” là điểm khiến Trần Khánh Dư khác nhiều quan tướng khác – thường chỉ sống nhờ bổng lộc do chức tước, coi buôn bán là nghề “hèn mọn” trong quan điểm “sĩ nông công thương”. Đại Việt sử ký toàn thư viết: “Khánh Dư tính tham lam, thô bỉ, những nơi ông ta trấn nhậm, mọi người đều rất ghét”. Ông từng trả lời vua Trần: “Tướng là chim ưng, dân lính là vịt, dùng vịt để nuôi chim ưng thì có gì lạ”. Ông có cá tính mạnh khi buôn bán, có người cho là ngang ngược quá quắt, tới nỗi vua phải gọi ông vào chầu để quở.

Thế nhưng, nhà văn Phùng Văn Khai cho rằng sử gia đời trước quá nghiêm khắc trong việc phê phán ông mà không thấy được tính tích cực và năng lực ưa hoạt động của Trần Khánh Dư. Với cá tính không ưa cuộc sống gò bó cung đình nên việc được về quê tự do kinh doanh lại hợp ý ông hơn cả. Nhà văn cho rằng “Chính việc buôn bán giao thương đã bổ sung nguồn vốn sống xum xuê cho ông, trong đó có khả năng thơ ca từ phú”.

Nhà văn Phùng Văn Khai có niềm yêu mến đặc biệt với Trần Khánh Dư bởi ông vừa đánh giặc giỏi, vừa buôn bán tốt, lại có tài thơ văn khoáng đạt, thanh thoát. “Với một người như Trần Khánh Dư, một con người khoáng đạt, phá cách, vượt ra mọi khuôn khổ của một người thường, thì có văn chương là tất yếu. Chúng ta nên nhớ, một danh nhân bao giờ cũng phá vỡ khuôn khổ người thường”, nhà văn nhận định.

Dẫu gây nhiều tranh cãi về tính khí, Trần Khánh Dư vẫn luôn nhận được sự tin cậy của Quốc công Tiết chế Trần Quốc Tuấn, luôn vâng mệnh vua khi đất nước lâm nguy, sẵn sàng vứt bỏ ràng buộc vặt vãnh để cầm quân, lập chiến công. Điều này sử sách đã công tâm nhận định.

Những nhân vật tướng lĩnh triều Trần mỗi người một cá tính. Hưng đạo vương Trần Quốc Tuấn có tài tạo điều kiện để tướng lĩnh phát huy năng lực, không câu nệ tội nhỏ. Không chỉ vậy, tính linh hoạt trong xử phạt cũng là điều khiến hậu thế thấy hứng thú, muốn học tập.

Nhà văn Phùng Văn Khai phát biểu tại buổi ra mắt sách. Ảnh: Thúy Hạnh.

Tác giả Phùng Văn Khai là cây bút bền bỉ trong dòng tiểu thuyết lịch sử, ra mắt 6 tiểu thuyết lịch sử trong 7 năm qua. Ông nghiên cứu lịch sử đã hơn 20 năm. Ông chia sẻ mỗi thứ bảy, chủ nhật, lễ Tết, ông đều dành thời gian đi điền dã đình, đền, chùa, miếu để tìm hiểu về các danh nhân, danh thần, danh tướng có công với đất nước.