Biến cố đầu đời của Peter Đại đế

Vào lễ Hiển Linh tháng 1 năm 1676, Sa hoàng Aleksey ở tuổi bốn mươi bảy, khỏe mạnh và năng động, đã tham gia buổi lễ ban phước lành cho nước sông Moskva hằng năm.

Đứng trong không khí lạnh giá của mùa đông trong buổi lễ kéo dài, ông cảm thấy ớn lạnh. Vài ngày sau, giữa buổi trình diễn một vở kịch, Sa hoàng rời rạp hát trong Điện Kremlin và đi ngủ. Lúc đầu, bệnh có vẻ không nguy hiểm. Tuy nhiên, mọi chuyện ngày càng trở nên tồi tệ hơn và mười ngày sau, vào ngày 8 tháng Hai, Sa hoàng Aleksey qua đời.

Peter từng được cha mình yêu thương và sùng bái, nhưng sau khi cha cậu qua đời, cậu trở thành thứ gây rắc rối đối với người vợ thứ hai. Người kế vị ngai vàng là Fyodor, con trai cả của Maria Miloslavskaya, dù gần như tàn phế nhưng vẫn còn sống. Năm 1674, Sa hoàng Aleksey tuyên bố Fyodor đủ tuổi kế vị và giới thiệu cậu với thần dân cùng các sứ thần nước ngoài. Mặc dù sức khỏe của Fyodor yếu, nhưng Aleksey vẫn mạnh mẽ, khiến ít ai nghĩ rằng Fyodor sẽ sống để nối nghiệp cha mình.

Peter đại đế gặp biến cố mất cha năm 3 tuổi rưỡi. Ảnh: CNRS News.

Nhưng bây giờ điều đó đã xảy ra: Fyodor là Sa hoàng, và con lắc quyền lực vĩ đại đã quay ngược từ dòng họ Naryshkin sang dòng họ Miloslavsky. Mặc dù đôi chân của Fyodor bị sưng tấy đến mức người ta phải khiêng cậu đến lễ đăng quang, nhưng Fyodor vẫn lên ngôi mà không vấp phải sự phản đối nào.

Gia đình Miloslavsky hân hoan quay trở lại nắm quyền. Bản thân Fyodor không có ác ý với mẹ kế Natalya hay Peter – cậu em trai cùng cha khác mẹ của mình – nhưng cậu chỉ mới mười lăm tuổi và không thể chống lại hoàn toàn quyền lực của những người họ hàng Miloslavsky của mình.

Đứng đầu gia tộc này là chú của cậu, Ivan Miloslavsky, người đã thay thế Matveev làm thủ tướng, và Matveev bị đày đến Siberia. Trên đường đi, Matveev nhận lệnh mới từ Ivan: ông bị bắt vì tội phản nghịch và bị đày đến Pustozersk. Ivan còn cố gắng kết án tử hình Matveev, nhưng Sa hoàng từ chối và Matveev chỉ bị tù.

Bị tước bỏ quyền lực và chức vụ, Thái hậu Natalya cùng hai con của bà dần chìm vào quên lãng. Ban đầu, bà lo lắng cho an nguy của con trai nhỏ, Peter, người được xem là hi vọng của phe Naryshkin. Tuy nhiên, thời gian trôi qua, bà cảm thấy nhẹ nhõm vì Peter vẫn được coi trọng như một hoàng tử, và Sa hoàng Fyodor đối xử với họ bằng sự cảm thông.

Natalya và Peter sống ở Kremlin, nơi Peter bắt đầu học hành. Vào thời đó, giáo dục ở Nga chủ yếu chỉ dạy đọc, viết, và một ít lịch sử, địa lý; các môn học như ngữ pháp, toán học, và ngoại ngữ chỉ dành cho học giả tôn giáo. Tuy nhiên, có ngoại lệ đối với các con của Sa hoàng Aleksey, Thái tử Fyodor và Công chúa Sophia, khi họ nhận được nền giáo dục cổ điển từ các học giả thần học Kyiv và có thể sử dụng các ngoại ngữ như Latin và Ba Lan.

Peter bắt đầu học khi còn nhỏ với cuốn sách vỡ lòng từ ba tuổi. Khi cậu năm tuổi, Sa hoàng Fyodor quyết định rằng đã đến lúc Peter chính thức bắt đầu học tập và chọn Nikita Zotov, một thư ký có học thức nhưng không phải học giả, làm gia sư. Zotov, vốn không ngờ mình được chọn, rất cảm động và xúc động khi nhận nhiệm vụ.

Natalya giao phó con trai cho Zotov với sự tin tưởng, và Zotov bật khóc vì cảm thấy không xứng đáng. Để khuyến khích Zotov, Sa hoàng tặng ông phòng ở trong Kremlin, nâng ông lên cấp tiểu quý tộc, và Hoàng hậu cũng tặng quần áo mới, còn Thượng phụ tặng 100 rúp.

Sáng hôm sau, với sự có mặt của cả Sa hoàng và Thượng phụ, Zotov đã dạy cho Peter bài học đầu tiên. Những cuốn sách mới được rưới nước thánh, Zotov cúi đầu thật thấp chào cậu học trò nhỏ của mình và buổi học bắt đầu.

Zotov bắt đầu bằng bảng chữ cái và theo thời gian, chuyển sang Sách Cầu nguyện và Kinh thánh. Những đoạn Kinh thánh dài, khắc sâu vào trí nhớ thuở ban đầu của Peter, ở lại với cậu vĩnh viễn; bốn mươi năm sau, cậu có thể đọc thuộc lòng chúng. Cậu được dạy hát những bài thánh ca hợp xướng tuyệt vời của Nga, và cậu rất hứng thú với môn này. Trong những năm về sau, khi đi du lịch khắp nước Nga, Peter thường tham dự các buổi lễ tại các nhà thờ nông thôn. Trong những dịp này ông thường sải bước thẳng đến dàn hợp xướng và hát thật to cùng với họ.

Zotov, người được giao nhiệm vụ dạy Peter đọc và viết, nhận thấy cậu học trò này có sự ham học lớn và muốn biết thêm về lịch sử và các anh hùng Nga. Peter thường yêu cầu Zotov kể thêm về các trận chiến và sự kiện lịch sử. Khi biết được điều này, Natalya đã yêu cầu các thợ khắc bậc thầy tạo ra những sách vẽ màu mô tả thành phố, cung điện, tàu thuyền, vũ khí và sự kiện lịch sử để Peter có thể học thêm khi cảm thấy nhàm chán với bài học thông thường. Một quả địa cầu khổng lồ cũng được mang đến để Peter học về địa lý, với các chi tiết chính xác về châu Âu, châu Phi và một phần Bắc Mỹ, mặc dù phần còn lại của lục địa Bắc Mỹ không hoàn toàn chính xác.

Trong lớp học, Zotov đã giành được tình cảm sâu đậm của Peter và chừng nào vị gia sư còn sống, Peter luôn giữ ông bên cạnh mình. Zotov bị chỉ trích vì đã cho học trò của mình một nền giáo dục kém cỏi, không đáp ứng được nhu cầu của một cậu bé sẽ trở thành Sa hoàng. Tuy nhiên, vào thời điểm Zotov dạy những bài học cho Peter, cậu bị xếp sau hai người anh cùng cha khác mẹ của mình – Fyodor và Ivan – trong thứ tự kế vị.

Trình độ học vấn của Peter, mặc dù ít kinh điển hơn so với Fyodor và Sophia, nhưng lại tốt hơn nhiều so với trình độ học vấn của một quý tộc Nga bình thường. Quan trọng nhất, đó có lẽ là nền giáo dục tốt nhất cho một bộ óc như Peter. Cậu không phải là một học giả, nhưng cởi mở và tò mò lạ thường.

Zotov đã kích thích được sự tò mò này và chẳng ai nghi ngờ rằng không có người nào làm tốt hơn ông. Dù có vẻ kỳ lạ, nhưng khi vị hoàng tử sắp trở thành hoàng đế này đến tuổi trưởng thành thì ông đa phần là tự học. Ngay từ những năm đầu đời, Peter đã tự mình lựa chọn những gì mình muốn học. Cái khuôn tạo nên Peter Đại đế không phải do bất kỳ phụ huynh, gia sư hay cố vấn nào tạo ra; nó là do chính Peter chọn.