8h15 ngày 6/8/1945, một luồng sáng cực mạnh như sấm sét giữa trời quang xuyên qua bầu trời Hiroshima, rồi ngay sau đó, những ngọn núi xung quanh như bốc cháy dữ dội. Ngói trên mái nhà vỡ tung, trần nhà thủng một lỗ lớn và cả không gian bị nuốt chửng trong “một cơn mưa lửa” sau khi quả bom hạt nhân đầu tiên mang tên “Little boy” dội xuống.

Với ông Hiromu, một nhân chứng ở Hiroshima thời điểm đó, hình ảnh ám ảnh nhất trong trận ném bom khốc liệt ấy là khuôn mặt của một người đàn ông – làn da lủng lẳng như tấm vải cũ, trong khi thịt tan chảy như sáp nến dưới nắng hè, tờ Time cho biết.

Còn với bà Yoshiko Niiyama, khi chia sẻ với Guardian về những ngày kinh hoàng ấy, bà chỉ ngập ngừng: “Tôi không muốn nghĩ đến ngày hôm đó, nhưng tôi không thể quên. Không khí đặc quánh khói. Xung quanh toàn xác chết. Nóng kinh khủng. Mặt của những người sống sót biến dạng đến mức tôi không dám nhìn. Nhưng tôi buộc phải nhìn để tìm kiếm cha mình”.

Ba ngày sau thảm họa tại Hiroshima, quả bom thứ hai rơi xuống Nagasaki, cướp đi 74.000 sinh mạng. Theo một số ước tính, hơn 150.000 người đã thiệt mạng chỉ trong vài tháng sau đó, đánh dấu bước ngoặt tàn khốc nhất của Thế chiến II và khai sinh một kỷ nguyên chiến tranh hoàn toàn mới.

“Cậu bé” khởi đầu cho một cuộc đua

Quả bom “Little Boy” phát nổ ở độ cao khoảng 550 mét trên bầu trời Hiroshima, tạo ra sức công phá tương đương 12,5 kiloton thuốc nổ TNT. Chỉ trong vài giây, 13 km2 diện tích thành phố bị xóa sổ, 120.000 người chết trong vòng 4 ngày. Nhiều người bị bốc hơi tức khắc, số khác chịu đựng những vết bỏng kinh hoàng và nhiễm phóng xạ đến chết.

Theo Bảo tàng Không quân Mỹ, “Little Boy” là một loại bom sử dụng cơ chế súng, hoạt động bằng cách bắn một khối uranium vào một khối uranium khác để kích hoạt phản ứng hạt nhân dây chuyền. Quả bom nặng 4,5 tấn, được thả từ máy bay B-29 Enola Gay, và trở thành công cụ mở màn cho cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân giữa Mỹ và Liên Xô.

Bảy năm sau thảm họa ở Nhật, Mỹ tiến hành thử nghiệm một loại bom hạt nhân mới mang tên bom nhiệt hạch (hydrogen bomb) tại đảo san hô Enewetak ở Thái Bình Dương. Loại bom này mạnh hơn “Little Boy” gấp 500 lần và đánh dấu bước chuyển từ vũ khí nguyên tử sang vũ khí nhiệt hạch (thermonuclear), theo Independent.

Không lâu sau, Liên Xô đáp trả bằng vụ thử nghiệm “quả bom vua” mang tên Tsar Bomba có sức công phá 58 megaton, vụ nổ hạt nhân lớn nhất từng được thực hiện, biến vùng cực Bắc nước Nga thành địa ngục trần gian.

Sau “Little boy”, các loại bom hạt nhân mới bắt đầu được thử nghiệm như bom nhiệt hạch (ảnh 3) “Quả bom vua” mang tên Tsar Bomba của Liên Xô (ảnh 4). Ảnh: Air Force Museum, TASS.

Dù ngày nay không còn quốc gia nào công khai thử nghiệm bom hạt nhân quy mô lớn, các cường quốc vẫn tiếp tục nâng cấp kho vũ khí của mình. Theo tổ chức Bulletin of the Atomic Scientists (BAS), Mỹ đang tiến hành chương trình hiện đại hóa toàn diện, thay mới toàn bộ các hệ thống phóng đầu đạn hạt nhân trong vài thập kỷ tới.

Khi Hiroshima và Nagasaki bị tấn công, kho vũ khí hạt nhân của Mỹ chỉ có đúng hai quả bom. 5 năm sau, con số đó đã là 301. Trong khi Liên Xô, mới thử nghiệm thành công bom hạt nhân vào năm 1949, chỉ có 5 quả.

Cuộc chạy đua thời Chiến tranh Lạnh nhanh chóng biến kho vũ khí hạt nhân thành những con số khổng lồ. Theo ước tính của BAS, Mỹ đạt đỉnh với hơn 31.000 đầu đạn vào năm 1961, còn Liên Xô sở hữu tới 45.000 đầu đạn vào năm 1986.

“Thời đại hạt nhân thứ ba”

Ngày nay, sau hàng chục năm nỗ lực kiểm soát vũ khí hủy diệt hàng loạt, số lượng đầu đạn hạt nhân đã giảm đáng kể. Tuy vậy, theo Chiến dịch Quốc tế Xóa bỏ Vũ khí Hạt nhân (ICAN), Mỹ vẫn còn khoảng 5.044 đầu đạn, trong khi Nga dẫn đầu với khoảng 5.580.

Đặc biệt, các tuyên bố gần đây từ Nga và việc Tổng thống Donald Trump điều động tàu ngầm hạt nhân đã khiến dư luận chú ý trở lại về kho vũ khí hạt nhân toàn cầu. Tuyên bố mới nhất từ ông Trump cho biết ông đã lệnh điều hai tàu ngầm hạt nhân xuất phát nhằm đáp trả một “mối đe dọa” đến từ cựu Tổng thống Nga Dmitry Medvedev trên mạng xã hội – một dấu hiệu leo thang đáng lo ngại trong bối cảnh căng thẳng hạt nhân liên tục gia tăng.

Trước đó, ông Trump cũng tuyên bố rằng Mỹ đã “tiêu diệt hoàn toàn” các cơ sở hạt nhân của Iran sau một chiến dịch không kích ba mục tiêu, trong đó có một trung tâm làm giàu uranium dưới lòng đất.

Những cuộc tấn công giữa Ấn Độ và Pakistan trong tháng 4-5 cũng khiến giới chuyên gia cảnh báo về nguy cơ xung đột giữa các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân.

Washington Post trích thống kê đầu năm 2025 từ Viện Nghiên cứu Hòa bình Stockholm (SIPRI) và Federation of American Scientists (FAS) cho biết, thế giới hiện có chín quốc gia sở hữu khoảng 12.241 đầu đạn hạt nhân.

Các quốc gia khác gồm Anh, Pháp, Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan, Triều Tiên và Israel nắm giữ khoảng 13% số vũ khí còn lại. Israel được cho là sở hữu khoảng 90 đầu đạn, dù không bao giờ thừa nhận công khai.

Bản đồ vũ khí hạt nhân của các quốc gia trên toàn cầu. Biểu đồ: Washington Post.

Trong đó, có khoảng 9.614 đầu đạn nằm trong kho quân sự, sẵn sàng mang theo tên lửa đất đối đất, máy bay, tàu hoặc tàu ngầm. FAS xác định có 3.912 đầu đạn đang chiến lược và phi chiến lược đã triển khai – tức đang đặt tại các căn cứ tên lửa liên lục địa, máy bay ném bom hạng nặng hoặc căn cứ có hệ thống phóng tầm ngắn.

Hiện có 6 quốc gia lưu giữ vũ khí hạt nhân dù không sở hữu chúng, trong đó có 5 nước châu Âu trong khối NATO và một nước cho Nga. Theo ICAN, khoảng 100 đầu đạn Mỹ đang được đặt tại các căn cứ ở Italy, Hà Lan, Đức, Thổ Nhĩ Kỳ và Bỉ.

Nga từng tuyên bố sẽ triển khai vũ khí hạt nhân chiến thuật tại Belarus từ tháng 3/2023. Tuy nhiên, báo cáo SIPRI năm 2025 nhấn mạnh cho đến nay chưa có bằng chứng xác thực nào về việc này. Hiện, số lượng đầu đạn được đặt tại Belarus vẫn là “không xác định”.

Thực tế đang cho thấy xu hướng giảm dần vũ khí hạt nhân trong vài thập kỷ qua đang có chiều hướng đảo ngược. Theo Dan Smith, Giám đốc SIPRI, một cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân mới “đang hình thành và có thể tiềm ẩn nhiều nguy cơ đa dạng và nghiêm trọng hơn”.

Chuyên gia Kulesa, chuyên gia chính sách hạt nhân tại Viện Dịch vụ Hoàng gia Anh dự đoán các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân hiện nay sẽ giữ nguyên hoặc gia tăng quy mô kho vũ khí, bởi họ vẫn coi hạt nhân là trụ cột trong chiến lược an ninh quốc gia.

Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra một nghịch lý: Việc sở hữu vũ khí hạt nhân không ngăn được các cuộc tấn công nhằm vào Israel, và các nước phương Tây vẫn viện trợ cho Kyiv bất chấp lời đe dọa hạt nhân từ Moscow, cho thấy niềm tin vào “răn đe hạt nhân truyền thống” đang lung lay.

Mối nguy sau 80 năm

Đúng 8h15 sáng ngày 6/8/2025, hàng nghìn người đã cúi đầu mặc niệm tại Công viên Tưởng niệm Hòa bình Hiroshima, đánh dấu tròn 80 năm kể từ khi thành phố này bị xóa sổ bởi quả bom nguyên tử đầu tiên được sử dụng trong chiến tranh.

“Ngày càng nhiều nhà lãnh đạo thế giới tin rằng sở hữu vũ khí hạt nhân là điều không thể tránh khỏi để bảo vệ đất nước mình”, Thị trưởng Hiroshima Kazumi Matsui phát biểu. “Thực trạng này không chỉ phủ nhận những bài học xương máu của lịch sử, mà còn đe dọa nghiêm trọng đến những nỗ lực xây dựng hòa bình mà cộng đồng quốc tế đã dày công gây dựng”.

“Gửi đến tất cả các nhà lãnh đạo toàn cầu: Hãy đến Hiroshima và tận mắt chứng kiến sự thật về thảm họa bom nguyên tử”, ông Matsui kêu gọi.

Người dân và đại diện từ 120 quốc gia và vùng lãnh thổ tưởng niệm các nạn nhân của vụ ném bom nguyên tử năm 1945, nhân dịp kỷ niệm 80 năm sự kiện này, tại thành phố Hiroshima (Nhật Bản) vào ngày 6/8. Ảnh: Reuters.

Dù nhiều thập niên đã trôi qua và phần lớn thế giới không trực tiếp chứng kiến thảm họa hạt nhân, nhưng khi thấy nỗi đau của các hibakusha – những người sống sót sau vụ ném bom như bà Niiyama hay ông Hiromu, bất kỳ ai cũng không khỏi rùng mình và lo lắng.

Họ không chỉ mang trên cơ thể những vết sẹo từ vụ nổ, mà còn phải sống trong sự kỳ thị suốt nhiều thập niên vì những lời đồn đoán vô căn cứ: rằng họ mắc bệnh truyền nhiễm, rằng con cháu của họ có thể di truyền dị tật, và rằng mỗi độ tháng 8 về, họ lại bị ám ảnh bởi những cơn ác mộng không dứt.

“Tôi cảm thấy lịch sử đang lặp lại. Những điều kinh hoàng đang xảy ra ở châu Âu… Ngay cả ở Nhật Bản hay châu Á, tình hình cũng đang đi theo hướng đáng sợ. Tôi có các cháu, và tôi chỉ mong một thế giới hòa bình để chúng được sống hạnh phúc”, trong dòng người dài tham dự lễ tưởng niệm, một du khách bộc bạch với Reuters.