Ký ức Hiroshima

Ngày 6 và 9/8/1945, trong Thế chiến II, Mỹ đã thả hai quả bom nguyên tử xuống các thành phố Hiroshima và Nagasaki của Nhật Bản. Hai vụ ném bom này khiến 150.000 – 246.000 người thiệt mạng, phần lớn là dân thường.

80 năm sau thảm họa hạt nhân đầu tiên trong lịch sử nhân loại, thế giới vẫn chưa thể quên hình ảnh Hiroshima chìm trong tro bụi, đau thương và chết chóc.

Thế nhưng, những người sống sót sau vụ nổ – hay còn được gọi là hibakusha – nay chỉ còn chưa đầy 100.000 người. Khi thời gian không ngừng trôi, cuộc chạy đua gìn giữ ký ức của họ càng trở nên khẩn cấp hơn bao giờ hết.

Cảnh tượng hoang tàn ở Hiroshima, năm 1945. Ảnh: Universal History Archive

“Tôi không muốn nhớ, nhưng cũng không thể quên”

Bà Yoshiko Niiyama, năm nay 90 tuổi, là một trong số ít những hibakusha còn đủ minh mẫn để kể lại ký ức kinh hoàng. Khi Hiroshima bị Mỹ thả bom nguyên tử vào ngày 6/8/1945, bà mới 10 tuổi. Hai ngày sau vụ nổ, bà cùng chị gái bước vào thành phố đang cháy rừng rực để tìm cha – người làm việc ở một ngân hàng chỉ cách tâm nổ 1 km, theo Guardian.

“Không khí đặc quánh khói. Xung quanh toàn xác chết. Nóng kinh khủng”, bà kể lại trong một cuộc phỏng vấn tại nhà riêng ở vùng ven Hiroshima. “Mặt của những người sống sót biến dạng đến mức tôi không dám nhìn. Nhưng tôi buộc phải nhìn”.

Yoshiko Niiyama, hàng trước bên trái, và ba chị gái của cô trước vụ tấn công hạt nhân vào quê nhà Hiroshima. Ảnh: The Guardian.

Người cha của bà – ông Mitsugi – đã không bao giờ được tìm thấy. “Ông cao lắm. Nhiều năm sau, cứ thấy người đàn ông cao cao từ phía sau là tôi lại chạy theo, nghĩ đó là cha. Nhưng chưa bao giờ là ông”, bà nghẹn ngào.

Trong suốt nhiều thập kỷ, bà Niiyama giấu kín ký ức chiến tranh, thậm chí không kể với con cháu. Nỗi sợ bị kỳ thị – không lấy được chồng, khó tìm việc làm, bị đồn con sinh ra sẽ dị tật – khiến nhiều hibakusha chọn im lặng.

Chỉ đến khi cháu gái bà, Kyoko Niiyama, khi đó là học sinh trung học, hỏi bà về quá khứ, ký ức mới được cất lên.

Giờ đây, Kyoko, 35 tuổi, một phóng viên báo địa phương và là mẹ của hai đứa trẻ, đã trở thành một trong nhiều người trẻ đang học để trở thành”người kế thừa gia đình”, một sáng kiến do chính quyền thành phố Hiroshima và Nagasaki khởi xướng nhằm đào tạo thế hệ sau ghi lại lời kể của các hibakusha và truyền tải chúng đến thế giới.

“Khi con tôi lớn lên, chắc chắn chúng sẽ hỏi về những gì cụ của chúng đã trải qua”, Kyoko chia sẻ. “Tôi không muốn để ký ức ấy biến mất cùng thời gian”.

“Những ký ức này là báu vật, không chỉ của gia đình tôi mà của cả nhân loại”, cô nói thêm.

Số phận mong manh của nhân chứng sống

Hơn nửa thế kỷ vận động không ngừng để ngăn chặn vũ khí hạt nhân, các hibakusha đã lên tiếng bằng cả phần đời còn lại, bất chấp việc phải sống lại chấn thương cũ mỗi lần kể lại. Nhưng giờ đây, họ phải đối mặt với một thách thức mới: thế giới lại đang tiến gần đến một kỷ nguyên đối đầu hạt nhân mới.

Hiện có 9 quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân đang chi hàng tỷ USD để hiện đại hóa hoặc mở rộng kho vũ khí.

Trong khi Nga không loại trừ khả năng sử dụng vũ khí hạt nhân thì Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố đã điều hai tàu ngầm hạt nhân tới gần khu vực lãnh thổ Nga và so sánh các đợt không kích của Mỹ vào Iran với Hiroshima và Nagasaki. Bên cạnh đó, Triều Tiên vẫn tiếp tục phát triển hạt nhân.

“Các hibakusha đã can đảm kể lại ký ức đau thương suốt cuộc đời chỉ để thế giới hiểu được sự thật tàn khốc của vũ khí hạt nhân”, bà Melissa Parke, Giám đốc Chiến dịch Quốc tế Xóa bỏ Vũ khí Hạt nhân, nói. “Họ xứng đáng được chứng kiến việc loại bỏ vũ khí hạt nhân trong chính cuộc đời mình”.

Bà Yoshiko Niiyama cùng với bức ảnh của cha bà. Ảnh: The Guardian.

Năm ngoái, mạng lưới hibakusha toàn quốc Nhật Bản Nihon Hidankyo được vinh danh bằng Giải Nobel Hòa bình như một sự ghi nhận cho nỗ lực không mệt mỏi của họ.

Theo Bộ Y tế Nhật Bản, số hibakusha còn sống hiện nay chỉ còn dưới 100.000 người, so với hơn 372.000 vào năm 1981. Tuổi trung bình của họ là 86. Và trong số đó, chỉ còn một cụ ông 89 tuổi trong số 78 người từng ở trong bán kính 500 m từ tâm nổ Hiroshima còn sống.

Trước thềm lễ tưởng niệm năm nay, Bộ Y tế Nhật cho biết sẽ ngừng khảo sát 10 năm một lần về tình hình sức khỏe và đời sống của hibakusha, với lý do “muốn giảm gánh nặng cho người cao tuổi”.

Bà Niiyama, nay sức khỏe yếu, sẽ không tham dự lễ tưởng niệm mà chỉ lặng lẽ theo dõi từ nhà, nơi bà giữ gìn chiếc tách trà duy nhất còn sót lại của người cha quá cố.

“Tôi không thích tháng 8. Mỗi dịp kỷ niệm, tôi lại gặp ác mộng. Tôi không muốn nghĩ đến ngày hôm đó, nhưng tôi không thể quên. Và có lẽ điều quan trọng nhất là… tôi vẫn còn nhớ rằng mình là một hibakusha”, bà nói.