Đòn trừng phạt mới của ông Trump

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi trong cuộc gặp tại Ấn Độ ngày 25/2/2020. Ảnh: Reuters.

Trong nhiệm kỳ thứ hai của mình, Tổng thống Mỹ Donald Trump đang tiếp tục sử dụng thuế quan như một công cụ chính sách đối ngoại đa năng.

Không chỉ nhằm thúc đẩy sản xuất trong nước, mở rộng quyền tiếp cận thị trường quốc tế hay gia tăng nguồn thu liên bang, thuế quan còn được ông Trump sử dụng như một đòn trừng phạt chính trị. Trước đây là với Brazil vì truy tố đồng minh Jair Bolsonaro và nay là với Ấn Độ, vì tiếp tục mua dầu từ Nga.

Ngày 6/8 (giờ địa phương), ông Trump tuyên bố sẽ áp thêm 25% thuế nhập khẩu với hàng hóa từ Ấn Độ, ngoài mức thuế 25% đã được duy trì trước đó.

Động thái này, theo ông, là nhằm trừng phạt New Delhi vì không ngừng nhập khẩu dầu thô từ Nga, bất chấp lệnh cấm vận mà phương Tây và Mỹ đang cố gắng thúc đẩy để cô lập Moscow.

Thuế quan thứ cấp: Bình mới rượu cũ

Khác với thuế quan thông thường, “thuế quan thứ cấp” (secondary tariffs) là một hình thức đòn bẩy gián tiếp, sử dụng biện pháp trừng phạt lên một nước nhằm tác động tới hành vi của một nước khác, theo Straits Times.

Về bản chất, công cụ này tương đồng với khái niệm “trừng phạt thứ cấp” (secondary sanctions) vốn đã quen thuộc trong chính sách đối ngoại của Mỹ.

Trong khi trừng phạt thứ cấp được thiết kế để gia tăng hiệu lực của lệnh trừng phạt chính, bằng cách đe dọa hoặc cấm vận các thực thể nước ngoài có giao dịch với đối tượng đang bị Mỹ trừng phạt, thì thuế quan thứ cấp lại không gắn trực tiếp với bất kỳ lệnh cấm vận nào có hiệu lực pháp lý.

Trừng phạt thứ cấp thường buộc doanh nghiệp, ngân hàng hoặc cá nhân phải lựa chọn: hoặc giao thương với đối tượng bị Mỹ trừng phạt, hoặc tiếp tục hoạt động với thị trường Mỹ nhưng không thể đồng thời cả hai.

Một người đàn ông đọc báo với các bản tin về thuế quan sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố áp thêm 25% thuế đối với hàng hóa Ấn Độ. Ảnh: Reuters.

Mặc dù không có quyền tài phán toàn cầu, Washington vẫn duy trì sức mạnh cưỡng chế nhờ vị thế trung tâm của hệ thống tài chính Mỹ và vai trò của đồng USD như đồng tiền dự trữ toàn cầu. Những ai vi phạm có thể bị cắt quyền tiếp cận hệ thống tài chính Mỹ, nằm trong danh sách đen của Bộ Tài chính, hoặc đối mặt với lệnh cấm xuất khẩu.

Ngược lại, thuế quan thứ cấp mà ông Trump áp lên hàng hóa từ Ấn Độ không nhằm khuếch đại hiệu ứng của lệnh thuế nào khác bởi Mỹ đã cấm hoàn toàn nhập khẩu năng lượng từ Nga từ năm 2022 sau khi nước này mở chiến dịch quân sự tại Ukraine.

Một phần trong chiến lược mở rộng

Thực tế, đây không phải lần đầu ông Trump sử dụng thương mại làm công cụ ép buộc chính trị. Hồi tháng 3 năm nay, chính quyền ông cũng đã thiết lập cơ chế áp thuế với các nước nhập khẩu dầu từ Venezuela – quốc gia mà ông cho là “đe dọa an ninh quốc gia Mỹ”.

Điều này cho thấy ông Trump đang dần mở rộng khái niệm thuế quan, từ công cụ kinh tế thuần túy thành đòn bẩy địa chính trị toàn cầu, nơi mọi quan hệ kinh tế, kể cả gián tiếp, với các “đối thủ của Mỹ” đều có thể trở thành mục tiêu bị trừng phạt.

Dù các giao dịch dầu mỏ quốc tế thường được tiến hành thông qua trung gian và nhiều lớp sở hữu tàu, nhưng công nghệ giám sát hàng hải hiện đại đang khiến các hành trình dầu trở nên “minh bạch” hơn bao giờ hết.

Tàu chở dầu thô Vladimir Vinogradov của Nga tại cảng Deendayal ở bang Gujarat, miền tây Ấn Độ. Ảnh: Reuters.

Các tàu vận chuyển dầu đều gắn thiết bị định vị (transponder) cho phép vệ tinh và hệ thống theo dõi hàng hải xác định vị trí, hải trình theo thời gian thực.

Giới phân tích trong và ngoài chính phủ có thể dễ dàng lần theo lộ trình của một tàu dầu xuất phát từ cảng Nga và cập bến tại các nhà máy lọc dầu ở Ấn Độ, từ đó suy ra giao dịch năng lượng giữa hai quốc gia.