Cảnh báo dịch bệnh đậu mùa khỉ quay lại

Bác sĩ thăm khám cho bệnh nhân có dấu hiệu nghi ngờ đậu mùa khỉ. Ảnh minh họa.

Bệnh đậu mùa khỉ (Mpox) đang có dấu hiệu bùng phát trở lại tại nhiều quốc gia châu Phi với số ca tử vong gia tăng nhanh chóng. Dù Việt Nam chưa ghi nhận ổ dịch lớn, các chuyên gia cảnh báo nguy cơ xâm nhập và lan rộng nếu không kiểm soát chặt từ sớm.

Bệnh Mpox là gì và vì sao nguy hiểm?

Mpox – tên chính thức của bệnh đậu mùa khỉ – là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus thuộc họ Orthopoxvirus gây ra. Bệnh vốn từng là căn bệnh hiếm gặp ở châu Phi, nay đang tái xuất với mức độ nghiêm trọng hơn, do biến thể virus mới dễ lây lan, nguy hiểm hơn.

Hai chủng virus chính của Mpox là Clade I (Trung Phi) và Clade II (Tây Phi). Trong đó, Clade I thường gây bệnh nặng hơn, với tỷ lệ không qua khỏi từ 3-7%, trong khi Clade II nhẹ hơn, dưới 0,1%. Tuy nhiên, kể từ năm 2023, Clade Ib một biến thể phụ của Clade I đã bắt đầu gây ra làn sóng lây nhiễm dữ dội, đặc biệt tại Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC) và lan sang nhiều nước châu Phi khác.

Đại dịch Mpox 2023–2025: Cảnh báo khẩn cấp từ WHO

Thống kê đến giữa năm 2025 cho thấy châu Phi đã ghi nhận hơn 21.000 ca mắc Mpox, vượt qua số ca của cả năm 2024. Riêng Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC) đã có hơn 24.000 ca bệnh và gần 900 ca tử vong kể từ đầu năm 2024. Đây là con số báo động với bất kỳ quốc gia nào, đặc biệt là khi hệ thống y tế tại châu Phi vốn đã yếu kém, nay lại thiếu hụt vaccine và nhân lực y tế nghiêm trọng.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đánh giá dịch Mpox hiện là mối đe dọa y tế cộng đồng nghiêm trọng, do virus có khả năng lây lan qua tiếp xúc gần, qua giọt bắn hoặc quan hệ tình dục. Một số nghiên cứu mới còn ghi nhận khả năng tồn tại virus trên đồ vật cá nhân như khăn tắm, ga giường.

Người dân rửa tay sát khuẩn tại nơi công cộng – biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả phòng tránh Mpox. Ảnh minh họa.

WHO dự kiến cần ít nhất 135 triệu USD để kiểm soát dịch, thông qua tăng cường năng lực xét nghiệm, phân phối vaccine và truyền thông phòng ngừa cộng đồng.

Biến thể mới và nguy cơ lan rộng toàn cầu

Điều đáng lo ngại là một biến chủng Clade Ia mới của virus Mpox đã được phát hiện gần đây tại DRC, có khả năng lây lan nhanh hơn và gây triệu chứng nặng hơn. Biến thể này đang được WHO theo dõi chặt chẽ. Một số cụm dịch nhỏ đã xuất hiện tại Kenya, Uganda và đặc biệt Sierra Leone, quốc gia chiếm tới 41% số ca mắc Mpox gần đây tại lục địa đen.

Không chỉ châu Phi, Trung Quốc và Mỹ cũng đã ghi nhận các ca mắc mới do biến thể Clade Ib. Tại Mỹ, một trường hợp tại New York được xác nhận mắc Mpox từ biến chủng mới, dù chưa có dấu hiệu lây lan trong cộng đồng.

Đây là dấu hiệu cho thấy Mpox không còn là bệnh nhiệt đới giới hạn trong châu Phi. Sự di chuyển toàn cầu sau đại dịch Covid-19 và thiếu kiểm soát y tế tại các cửa khẩu khiến nguy cơ dịch lan ra toàn cầu là rất lớn.

Việt Nam: Đã có hơn 200 ca, chưa ghi nhận ổ dịch cộng đồng

Tại Việt Nam, dù chưa ghi nhận ổ dịch lớn, các ca bệnh Mpox vẫn đang gia tăng nhẹ. Tính đến tháng 4/2025, nước ta ghi nhận 202 ca mắc và 8 ca tử vong, chủ yếu là các trường hợp nhập cảnh từ vùng dịch. Tỷ lệ lây lan trong cộng đồng còn thấp nhờ việc cách ly, theo dõi tốt các ca nghi ngờ.

Các tỉnh thành ghi nhận nhiều ca bệnh nhất bao gồm TP.HCM, Bình Dương, và một số địa phương phía nam. Nhóm nguy cơ cao vẫn là nam giới có quan hệ tình dục đồng giới (MSM), tương tự xu hướng ở nhiều quốc gia khác.

Bộ Y tế hiện áp dụng các hướng dẫn phòng ngừa của WHO, đồng thời giám sát chặt chẽ người nhập cảnh, tăng cường truyền thông về phòng tránh bệnh, cách nhận biết triệu chứng sớm để người dân chủ động đi khám và cách ly.

Làm gì để phòng tránh bệnh đậu mùa khỉ?

Bệnh Mpox có thời gian ủ bệnh từ 6 đến 21 ngày, với các triệu chứng điển hình gồm: sốt, nổi hạch, đau đầu, đau cơ và nổi mụn nước trên da. Mụn thường xuất hiện trên mặt, lòng bàn tay, bàn chân, sau đó lan rộng. Một số trường hợp có biến chứng nặng như nhiễm trùng huyết, viêm não hoặc không qua khỏi.

Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, nhưng vaccine JYNNEOS (2 liều) đã được cấp phép ở nhiều nước và cho thấy hiệu quả phòng bệnh tương đối tốt.

Các biện pháp phòng bệnh hiệu quả gồm

• Tránh tiếp xúc gần với người có triệu chứng nghi ngờ.
• Không dùng chung vật dụng cá nhân như khăn, ga giường.
• Quan hệ tình dục an toàn, có sử dụng bao cao su, hạn chế số bạn tình.
• Đeo khẩu trang nếu tiếp xúc gần người nghi nhiễm.
• Chủ động tiêm vaccine nếu thuộc nhóm nguy cơ cao (nhân viên y tế, người đồng tính, người từng tiếp xúc người bệnh).
• Rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn thường xuyên.

Việc chủ động giám sát, phòng bệnh và tiêm vaccine cho nhóm nguy cơ là yếu tố then chốt để ngăn chặn đợt bùng phát mới. Người dân cần cảnh giác với các dấu hiệu bất thường trên da, không nên chủ quan, nhất là khi từng tiếp xúc với người về từ vùng dịch hoặc có hoạt động quan hệ tình dục không an toàn.