Musk và bài toán muôn thuở của các đảng thứ ba ở Mỹ

Chưa có đảng thứ ba nào tại Mỹ có thể thành công trong thời hiện đại. Ảnh: Reuters.

Khi tuyên bố thành lập “đảng nước Mỹ”, tỷ phú Elon Musk mong muốn có thể kiểm soát một số ghế trong Quốc hội đủ để định hình lại “cuộc chơi” giữa hai đảng Dân chủ và Cộng hòa.

Trên thực tế, việc thành lập đảng mới tại Mỹ dù khó nhưng không phải điều “bất khả thi”. Các đảng chỉ cần đạt đủ yêu cầu về số tiền quyên góp hay số người ủng hộ là có thể tham gia chính trường. Dù vậy, việc duy trì và giành chiến thắng không phải điều đơn giản.

“Luật pháp tại các bang đều thiên vị hai đảng lớn, khiến đảng thứ ba vấp phải nhiều khó khăn nhất có thể nếu muốn vươn lên”, ông Brett Kappel, chuyên gia về luật bầu cử, nói với CBS News.

Dấu ấn không đậm nét

Các đảng thứ ba từ lâu đã chỉ đứng bên lề trong nền chính trị Mỹ – vốn do hai đảng Dân chủ và Cộng hòa thống trị. Lần cuối cùng ứng viên tổng thống từ một đảng thứ ba giành được phiếu đại cử tri đã từ năm 1968, khi 5 bang miền Nam nước Mỹ bầu cho ứng viên Đảng Độc lập Mỹ George Wallace.

Hồi năm 1992, tỷ phú Ross Perot giành được 19% phiếu đại cử tri nhưng tỷ lệ ủng hộ trải rộng khiến ông không giành chiến thắng trong bất cứ bang nào.

“Perot đã làm tuyệt vời nhưng không về nhất ở bất cứ bang nào. Theo cách vận hành của đại cử tri đoàn, ông ấy không giành được gì”, giáo sư Hans Noel tại Đại học Georgetown (Mỹ) nói.

Tuy nhiên, ứng viên từ đảng thứ ba có thể là nhân tố thay đổi cuộc chơi – thậm chí thay đổi kết quả bầu cử tổng thống. Một số chuyên gia chỉ ra chiến dịch tranh cử của ứng viên đảng Xanh Ralph Nader năm 2000 đã giúp Tổng thống George W. Bush đánh bại ứng viên Dân chủ Al Gore.

Tại bang Florida, ông Nader giành được hơn 97.000 phiếu. Trong khi đó, ông Bush chỉ hơn ông Gore 537 phiếu. Ông Nader được cho là “cướp” đi nhiều phiếu của phe Dân chủ hơn phe Cộng hòa.

Ít có ứng viên đảng phái thứ ba có thể trở thành nghị sĩ Quốc hội hay nghị viện bang. Ảnh: Reuters.

Trước khi “đảng nước Mỹ” được thành lập, đảng Tự do và đảng Xanh là hai đảng “thứ ba” có tầm ảnh hưởng lớn nhất.

Thành lập từ năm 1971, đảng Tự do là đảng lớn thứ ba tại Mỹ. Đảng này ủng hộ thị trường tự do, giảm quy mô chính phủ và tự do cá nhân. Trong bầu cử tổng thống, thành tích tốt nhất của đảng là 3,27% số phiếu năm 2016. Dù vậy, con số này vẫn cách rất xa tỷ lệ cần thiết để có thể thực sự giành ghế.

Đảng Xanh cũng thường xuyên đề cử ứng viên trong các cuộc bầu cử cấp bang và liên bang. Tuy nhiên, đảng này cũng không sở hữu ghế nào trong các cơ quan lập pháp và hành pháp.

Ngoài ra, một số nghị sĩ cũng lựa chọn không tham gia đảng phái nào. Thượng viện Mỹ hiện nay có hai chính trị gia độc lập là Bernie Sanders và Angus King. Dù vậy, cả hai đều là cựu đảng viên và phối hợp chính sách với đảng Dân chủ.

Khó khăn chồng chất

Các bang tại Mỹ có hàng loạt quy định khiến các đảng nhỏ gặp khó khăn. Tại California, một đảng mới cần thỏa mãn một trong hai điều kiện: Có số lượng thành viên vượt mốc 0,33% cử tri bang (khoảng 75.000 người) hoặc có chữ ký ủng hộ từ 1,1 triệu cử tri.

Kể cả khi các đảng đã đạt được con số này, thách thức vẫn chưa dừng lại. Để không mất tư cách đảng, tổ chức đó phải giữ số lượng thành viên trên mốc 0,33% cử tri hoặc giành ít nhất 2% số phiếu bầu trong một cuộc bầu cử toàn bang.

Để được công nhận ở quy mô liên bang, các đảng cấp bang phải xin ý kiến tư vấn từ Ủy ban Bầu cử Liên bang (FEC). Hai đảng Dân chủ và Cộng hòa có thể thách thức nỗ lực này, bao gồm phương án kiện ra tòa, buộc đảng thứ ba phải chi tiền xử lý.

Đảng Xanh và đảng Tự do đã được thành lập từ nhiều thập kỷ trước nhưng vẫn phải đấu tranh tại từng bang, trong từng kỳ bầu cử để có thể đưa tên ứng viên vào lá phiếu.

Ngay cả khi vượt qua trở ngại đầu tiên, các đảng thứ ba sẽ phải vượt qua trở ngại khác: Hệ thống hai đảng.

Bầu cử tại Mỹ chỉ là cuộc đua song mã Dân chủ – Cộng hòa. Ảnh: Reuters.

Đây chính là hệ quả của hệ thống bầu cử tại Mỹ. Hầu hết vị trí dân cử từ trung ương đến địa phương được bầu theo khu vực bầu cử, với mỗi khu vực sẽ chỉ bầu một ứng viên. Ai giành được nhiều phiếu nhất – kể cả khi không vượt quá bán – sẽ là người chiến thắng.

“Dù đây không phải nguyên tắc cứng, các nhà chính trị học so sánh rút ra quy tắc: Việc mỗi khu vực bầu cử chọn ra ứng viên nhận được phiếu bầu nhiều nhất sẽ tạo ra hệ thống hai đảng ổn định, khiến các đảng thứ ba rất khó nổi lên”, ông Sam Rosenfeld, chuyên gia chính trị học tại Đại học Colgate (Mỹ), giải thích với History.

Cử tri thường bầu cho một ứng viên có khả năng thắng cử – thường sẽ là người của đảng Dân chủ hoặc Cộng hòa. Cơ chế bầu cử sơ bộ tại Mỹ cũng giúp các đảng điều hòa mâu thuẫn nội bộ để lựa chọn ứng viên có khả năng thu hút cử tri nhất.

“Mọi người bỏ phiếu rất có chiến lược. Khi phải chọn giữa các ứng viên mà người giành nhiều phiếu nhất sẽ chiến thắng, mọi người lo rằng nếu bỏ phiếu cho ứng viên mình thích, phiếu sẽ bị ‘loãng’ và người mà họ ít thích nhất sẽ thắng cử”, ông Rosenfeld nói thêm.

Ông Bernard Tamas, chuyên gia khoa học chính trị tại Đại học Valdosta (Mỹ), so sánh các đảng thứ ba với loài ong. Họ có thể gây khó chịu với các đảng phái lớn. Tuy nhiên, sau khi đạt được mục đích, các đảng cũng khó tiếp tục tồn tại – giống như loài ong cũng chết sau khi đốt.

“Các đảng phái thứ ba thành công nhất tại Mỹ thường tồn tại khoảng một thập kỷ. Khi họ trở thành mối đe dọa đủ lớn, các đảng phía lớn sẽ ‘ăn cắp’ các phát ngôn và tư tưởng của họ”, ông Tamas nhận xét.